ในวันที่ 8 สิงหาคม 2510 อาเซียน ได้ถือกำเนิดมาในฐานะองค์กรความร่วมมือภายในภูมิภาค โดยมีประเทศผู้ก่อตั้งห้าประเทศ ที่มุ่งหวังที่จะใช้อาเซียนเป็นเครื่องมือกระตุ้นให้เกิดความร่วมมือทางเศรษฐกิจ สังคม และวัฒนธรรม เพื่อสวัสดิภาพและความเป็นอยู่ที่ดีของประชาชนในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ซึ่งในขณะนั้นมีประมาณ 260 ล้านคน

สมาคมประชาชาติเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ หรือ “อาเซียน” ถือกำเนิดขึ้นในเช้าวันอังคารที่ 8 สิงหาคม 2510 เวลา 10.50 ภายในห้องโถงใหญ่ของพระราชวังสราญรมย์ ที่ทำการของกระทรวงการต่างประเทศ ถูกบันทึกไว้ผ่านภาพการลงนามของผู้นำ 5 ประเทศผู้ก่อตั้งอาเซียน ได้แก่ ประเทศอินโดนีเซีย มาเลเซีย ฟิลิปปินส์ สิงคโปร์ และประเทศไทย หลังจากนั้นมาเกือบครึ่งศตวรรษ อาเซียนได้กลายเป็นสมาคมระหว่างประเทศที่ผ่านประสบการณ์ในรูปแบบต่าง ๆ ท่ามกลางสถานการณ์ที่ผันผวนในเวทีระหว่างประเทศ อาเซียนได้พลิกผันตัวเองอย่างต่อเนื่อง มีการเติบโต การเรียนรู้ และได้แสดงบทบาทในด้านต่าง ๆ ในทุกยุค ทุกสมัย จนเป็นองค์กรระดับภูมิภาคที่ประสบความสำเร็จ และเป็นที่รู้จักอย่างกว้างขวาง ในระดับสากล

ภายหลังจากการสิ้นสุดปัญหากัมพูชา ประเทศสมาชิกของอาเซียน ได้หันกลับมาทบทวนบทบาทของอาเซียนในภาพใหญ่อีกครั้งหนึ่ง เนื่องจากในยุคของปัญหากัมพูชานั้น เวลา ทรัพยากร และความสนใจของอาเซียน ล้วนมุ่งไปที่ปัญหากัมพูชา และความเกี่ยวข้องของประเทศมหาอำนาจในภูมิภาค ส่วนความร่วมมือทางเศรษฐกิจ สังคม และวัฒนธรรม นั้น แม้จะดำเนินไปอย่างต่อเนื่อง แต่ก็ดำเนินไปในกรอบที่ค่อนข้างจำกัด ไม่ค่อยมีผลงานเป็นรูปธรรม และไม่ค่อยได้รับความสนใจเท่าใดนัก ทั้งจากภายในภูมิภาคและภายนอกภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้

ความร่วมมือทางเศรษฐกิจและการพัฒนาเป็นเป้าหมายของการก่อตั้งสมาคมอาเซียน ความร่วมมือดังกล่าวดูจะเป็นวัตถุประสงค์หลักของปฏิญญากรุงเทพ เมื่อปี 2510 เสียด้วยซ้ำไป ดังนั้น นับตั้งแต่การก่อตั้งสมาคมอาเซียน ประเทศสมาชิกต่าง ๆ จึงใช้ความพยายามเรื่อยมา ในการผลักดันให้สมาคมอาเซียนบรรลุถึงเป้าประสงค์ดั้งเดิมของตนในเรื่องนี้

ความร่วมมือทางสังคมและวัฒนธรรม เป็นเป็นประสงค์หลักประการหนึ่งของปฏิญญากรุงเทพฯ เมื่อปี 2510 โดยในปฏิญญากรุงเทพฯ ได้กล่าวถึง ความร่วมมือในการพัฒนาความก้าวหน้าด้านสังคม และวัฒนธรรม ระหว่างประเทศสมาชิกสมาคมอาเซียน โดยเฉพาะในระยะเริ่มแรกนั้น การเรียนรู้ซึ่งกันและกัน ในระดับประชาชน เป็นสิ่งสำคัญอย่างยิ่ง โดยเฉพาะเมื่อหลาย ๆ ประเทศในภูมิภาคเป็นประเทศที่เพิ่งได้รับเอกราช จากประเทศอาณานิคมตะวันตก

ในการประชุมสุดยอดอาเซียน ครั้งที่ 9 ที่บาหลี อินโดนีเซีย ในปี 2546 ผู้นำอาเซียนได้มีมติให้จัดตั้งประชาคมอาเซียน (ASEAN Community) โดยมีสามเสาหลัก คือ ประชาคมการเมืองและความมั่นคงอาเซียน (ASEAN Political-Security Community – APSC) ประชาคมเศรษฐกิจอาเซียน (ASEAN Economic Community- AEC) และประชาคมสังคมและวัฒนธรรมอาเซียน (ASEAN Socio-Cultural Community – ASCC) ซึ่งคือเสาหลักของการสร้างความเป็นอันหนึ่งอันเดียวกันของอาเซียนในฐานะที่เป็นประชาคมของภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้อย่างสมบูรณ์แบบ